قواعد فونتیک دزفول ویکی: تفاوت میان نسخه‌ها
(←پیش) |
(←تشدید) |
||
| (۲۰ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
یکی از مهمترین عناصر هویت بخش به فرهنگ دزفولی گویش دزفولی است. هرچند گویش دزفولی را نمی‌توان زبان مستقلی از فارسی محسوب کرد اما اطلاق لهجه نیز به آن ناممکن است. هرچند دایره لغات این گویش با گویش‌های شوشتری و لری بختیاری همپوشانی بسیار دارد اما یکی از وجوه تمایز اصلی آن نحوه ادا و تلفظ واژگان است. برای ثبت این جنبه مهم از گویش دزفولی، ناچار به استفاده از علائم فونتیکی لاتین هستیم. از آنجا که استاندارد مشخصی برای این علائم موجود نیست سعی می کنیم قابل فهم ترین و رایج ترین نشانه‌ها را برای این کار استفاده کنیم. | |||
مسأله دیگر یکسان نبودن تلفظ هاست. تلفظ واژه ها در گویش دزفولی یکسان نیست یعنی ممکن است بین مردم یک منطقه با مناطق دیگر اندکی متفاوت باشد. نکته دیگر این که بسیاری از مصوت ها در گویش های متداول فارسی وجود ندارد. برای ثبت و یکسان سازی لغاتی را به عنوان شاهد هر مصوت در نظر گرفته ایم تا دیگر کلمات با آنها مقایسه شوند. | |||
==مصوت ها== | ==مصوت ها== | ||
===زبر=== | ===زبر (فتحه)=== | ||
* ـَ کوتاه با '''/a/''' نمایش داده می شود: مانند ، [[کت]] | * ـَ کوتاه با '''/a/''' نمایش داده می شود: مانند ، [[کت]] /kat/ ، [[دس]] /das/ ،[[لش]] /laş/. | ||
* ـَ کشیده متمایل به '''هـ''' که با '''/á/''' نمایش داده می شود: مانند [[ | * ـَ کشیده متمایل به '''هـ''' که با '''/á/''' نمایش داده می شود: مانند [[بهره]] (کفگیر) /bára/ ، [[دقه]] (خالکوبی) /dáqa/ ، [[پنگ]] /páng/. | ||
* آ کشیده که با '''/ā/''' نمایش داده می شود: مانند [[قاد]] | * آ کشیده که با '''/ā/''' نمایش داده می شود: مانند [[قاد]] /qād/ ، [[تال]] /tāl/ ، [[پیا]] /piā/ . | ||
===زیر=== | |||
* ـِ کوتاه که با '''/e/''' نمایش داده می شود: مانند [[تنگ]] | ===زیر (کسره)=== | ||
* ـِ کوتاه که با '''/e/''' نمایش داده می شود: مانند [[تنگ]] /teng/، [[قنج]] /qenj/. | |||
* ـِ بلند متمایل به '''ی''' که با '''/é/''' نمایش داده می شود: مانند [[سیل]] (نگاه) /sél/، نشینِی (امر نشستن به جمع) /neşiné/ ، مِره (مرد) /méra/ . | * ـِ بلند متمایل به '''ی''' که با '''/é/''' نمایش داده می شود: مانند [[سیل]] (نگاه) /sél/، نشینِی (امر نشستن به جمع) /neşiné/ ، مِره (مرد) /méra/ . | ||
* ای که با '''/i/''' نمایش داده می شود: مانند [[سیر]] (گیاه | * ای که با '''/i/''' نمایش داده می شود: مانند [[سیر]] (گیاه) /sir/، [[چیک]] /çik/. | ||
===پیش=== | ===پیش (ضمه)=== | ||
* او کوتاه که با '''/o/''' نمایش داده می شود. مانند [[سُک]] | * او کوتاه که با '''/o/''' نمایش داده می شود. مانند [[سُک]] /sok/، گربه /gorba/ . به طور کلی حرف اُ در گویش دزفولی خفیف تر از بیان آن در لهجه تهرانی و اندکی متمایل به ـَ است. | ||
* او بلند متمابل به '''و''' که با '''/ow/''' نمایش داده می شود: مانند [[قول]] (عمیق) /qowl/، [[مور(نماز)|مور]] (مُهر) /mowr/ ، | * او بلند متمابل به '''و''' که با '''/ow/''' نمایش داده می شود: مانند [[قول]] (عمیق) /qowl/، [[مور(نماز)|مور]] (مُهر) /mowr/ ، [[اوزار]] /owzār/. | ||
* او کشیده که با '''/u/''' نمایش داده می شود: مانند [[سور]] | * او کشیده که با '''/u/''' نمایش داده می شود: مانند [[سور]] /sur/ ، [[مور(حشره)|مور]] /mur/. | ||
* او خیلی کشیده که با '''/ü/''' نمایش داده می شود. معمولا وقتی | * او خیلی کشیده که با '''/ü/''' نمایش داده می شود. معمولا وقتی او کشیده به میم یا نون می رسد یا به تنهایی در انتهای کلمه قرار می گیرد کشیده تر ادا می شود: مانند [[قوم]] /qüm/ ، [[پوم]] /püm/ ، اومّم (آمدم) /ümmam/ ، اوشون (ایشان) /uşün/ ، [[تو]] (اتاق) /tü/ ، [[توپو]] /towpü/. | ||
==صامت ها== | ==صامت ها== | ||
صامت ها در دزفولی از فارسی متداول و معیار بیشترند چرا که حروفی مانند ح و عین و غین به وضوح دارای تلفظی غلیظ و قابل تشخیص از واج های صامت مشابه مثل ه ، ا و یا ق هستند | صامت ها در دزفولی از فارسی متداول و معیار بیشترند چرا که حروفی مانند ح و عین و غین به وضوح دارای تلفظی غلیظ و قابل تشخیص از واج های صامت مشابه مثل ه ، ا و یا ق هستند. | ||
* حروف بدون صدای متداول به صورت زیر هستند: | * حروف بدون صدای متداول به صورت زیر هستند: | ||
{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto" | {| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto" | ||
! صامت|| فونتیک || کاربرد || معنی | ! صامت|| فونتیک || کاربرد || معنی | ||
|- | |- | ||
| ب || /b/ || [[برد]] / | | ب || /b/ || [[برد]] /bárd/ || سنگ | ||
|- | |- | ||
| پ|| /p/ || [[کپو]] / | | پ|| /p/ || [[کپو]] /kapü/ || سبد | ||
|- | |- | ||
| ت || /t/ || [[ | | ت || /t/ || [[خرمی]] /xármi/ || سدر | ||
|- | |- | ||
| ج|| /j/|| [[جون]] /javan/ || هاون چوبی بزرگ | | ج|| /j/|| [[جون]] /javan/ || هاون چوبی بزرگ | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۵: | ||
| چ || /ç/|| [[کچه]] /káça/ || چانه | | چ || /ç/|| [[کچه]] /káça/ || چانه | ||
|- | |- | ||
| ح|| /ḥ/|| [[ | | ح|| /ḥ/|| [[فحم]] /faḥm/ || سیاه شدن | ||
|- | |- | ||
| خ|| /x/|| [[پختار]] / | | خ|| /x/|| [[پختار]] /paxtār/ || وجین | ||
|- | |- | ||
| د|| /d/|| [[تندو]] / | | د|| /d/|| [[تندو]] /tondü/ || بقچه | ||
|- | |- | ||
| ر|| /r/|| [[ترتول]] /tartul/ || سبزی خوردن | | ر|| /r/|| [[ترتول]] /tartul/ || سبزی خوردن | ||
|- | |- | ||
| ز|| /z/|| [[آبزه]] / | | ز|| /z/|| [[آبزه]] /ābáza/|| تقاص | ||
|- | |||
| ژ|| /ĵ/|| [[اژگل]] /eĵgel/ || ذغال گداخته | |||
|- | |- | ||
| س|| /s/|| [[مسقنه]] / | | س|| /s/|| [[مسقنه]] /másqena/ || ظرف بزرگ آب | ||
|- | |- | ||
| ش|| /ş/|| [[قمش]] /qomeş/ || قنات | | ش|| /ş/|| [[قمش]] /qomeş/ || قنات | ||
|- | |- | ||
| ع|| /'/ || [[عس]] / | | ع|| /'/ یا /ạ/ || [[عس]] /ạss/ || استخوان | ||
|- | |- | ||
| غ|| /ġ/ || [[لغت]] /laġat/ || لگد | | غ|| /ġ/ || [[لغت]] /laġat/ || لگد | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۹: | ||
==تشدید== | ==تشدید== | ||
* بر خلاف فارسی تشدید در میان لغات دزفولی به کرات مشاهده می شود. مانند [[تکّه]] /tekka/ ، [[حدّه]] /ḥedda/ و یا [[حکّه]] /ḥakka/. | * بر خلاف فارسی تشدید در میان لغات دزفولی به کرات مشاهده می شود. مانند [[تکّه]] /tekka/ ، [[حدّه]] /ḥedda/ ، [[گته|گتّه]] /getta/ و یا [[حکّه]] /ḥakka/. | ||
* | * حروف مشدّد در کلمات عربی وقتی که به '''ا''' کشیده /ā/ برسند بدون تشدید و با ـَ کشیده ادا می شوند مثل بنا /bánā/ ، صراف /sárāf/ ، نجار /nájār/. | ||
[[رده:واژگان دزفولی]] | [[رده:واژگان دزفولی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۰۹
یکی از مهمترین عناصر هویت بخش به فرهنگ دزفولی گویش دزفولی است. هرچند گویش دزفولی را نمی‌توان زبان مستقلی از فارسی محسوب کرد اما اطلاق لهجه نیز به آن ناممکن است. هرچند دایره لغات این گویش با گویش‌های شوشتری و لری بختیاری همپوشانی بسیار دارد اما یکی از وجوه تمایز اصلی آن نحوه ادا و تلفظ واژگان است. برای ثبت این جنبه مهم از گویش دزفولی، ناچار به استفاده از علائم فونتیکی لاتین هستیم. از آنجا که استاندارد مشخصی برای این علائم موجود نیست سعی می کنیم قابل فهم ترین و رایج ترین نشانه‌ها را برای این کار استفاده کنیم.
مسأله دیگر یکسان نبودن تلفظ هاست. تلفظ واژه ها در گویش دزفولی یکسان نیست یعنی ممکن است بین مردم یک منطقه با مناطق دیگر اندکی متفاوت باشد. نکته دیگر این که بسیاری از مصوت ها در گویش های متداول فارسی وجود ندارد. برای ثبت و یکسان سازی لغاتی را به عنوان شاهد هر مصوت در نظر گرفته ایم تا دیگر کلمات با آنها مقایسه شوند.
مصوت ها
زبر (فتحه)
- ـَ کوتاه با /a/ نمایش داده می شود: مانند ، کت /kat/ ، دس /das/ ،لش /laş/.
- ـَ کشیده متمایل به هـ که با /á/ نمایش داده می شود: مانند بهره (کفگیر) /bára/ ، دقه (خالکوبی) /dáqa/ ، پنگ /páng/.
- آ کشیده که با /ā/ نمایش داده می شود: مانند قاد /qād/ ، تال /tāl/ ، پیا /piā/ .
زیر (کسره)
- ـِ کوتاه که با /e/ نمایش داده می شود: مانند تنگ /teng/، قنج /qenj/.
- ـِ بلند متمایل به ی که با /é/ نمایش داده می شود: مانند سیل (نگاه) /sél/، نشینِی (امر نشستن به جمع) /neşiné/ ، مِره (مرد) /méra/ .
- ای که با /i/ نمایش داده می شود: مانند سیر (گیاه) /sir/، چیک /çik/.
پیش (ضمه)
- او کوتاه که با /o/ نمایش داده می شود. مانند سُک /sok/، گربه /gorba/ . به طور کلی حرف اُ در گویش دزفولی خفیف تر از بیان آن در لهجه تهرانی و اندکی متمایل به ـَ است.
- او بلند متمابل به و که با /ow/ نمایش داده می شود: مانند قول (عمیق) /qowl/، مور (مُهر) /mowr/ ، اوزار /owzār/.
- او کشیده که با /u/ نمایش داده می شود: مانند سور /sur/ ، مور /mur/.
- او خیلی کشیده که با /ü/ نمایش داده می شود. معمولا وقتی او کشیده به میم یا نون می رسد یا به تنهایی در انتهای کلمه قرار می گیرد کشیده تر ادا می شود: مانند قوم /qüm/ ، پوم /püm/ ، اومّم (آمدم) /ümmam/ ، اوشون (ایشان) /uşün/ ، تو (اتاق) /tü/ ، توپو /towpü/.
صامت ها
صامت ها در دزفولی از فارسی متداول و معیار بیشترند چرا که حروفی مانند ح و عین و غین به وضوح دارای تلفظی غلیظ و قابل تشخیص از واج های صامت مشابه مثل ه ، ا و یا ق هستند.
- حروف بدون صدای متداول به صورت زیر هستند:
| صامت | فونتیک | کاربرد | معنی |
|---|---|---|---|
| ب | /b/ | برد /bárd/ | سنگ |
| پ | /p/ | کپو /kapü/ | سبد |
| ت | /t/ | خرمی /xármi/ | سدر |
| ج | /j/ | جون /javan/ | هاون چوبی بزرگ |
| چ | /ç/ | کچه /káça/ | چانه |
| ح | /ḥ/ | فحم /faḥm/ | سیاه شدن |
| خ | /x/ | پختار /paxtār/ | وجین |
| د | /d/ | تندو /tondü/ | بقچه |
| ر | /r/ | ترتول /tartul/ | سبزی خوردن |
| ز | /z/ | آبزه /ābáza/ | تقاص |
| ژ | /ĵ/ | اژگل /eĵgel/ | ذغال گداخته |
| س | /s/ | مسقنه /másqena/ | ظرف بزرگ آب |
| ش | /ş/ | قمش /qomeş/ | قنات |
| ع | /'/ یا /ạ/ | عس /ạss/ | استخوان |
| غ | /ġ/ | لغت /laġat/ | لگد |
| ف | /f/ | عفتو /aftow'/ | آفتاب |
| ق | /q/ | تقاله /toqāla/ | زخم |
| ک | /k/ | لکه /lekka/ | کهنه پارچه |
| گ | /g/ | علاگه /allāga'/ | زنبیل |
| ل | /l/ | سله /sála/ | سطل |
| م | /m/ | کمچه /kámça/ | قاشق بزرگ |
| ن | /n/ | اندر /endar/ | بی حفاظ |
| و | /v/ | گوه /gava/ | بن بست |
| ه | /h/ | بهار /bohār/ | بهار |
| ی | /y/ | یردن /yárdan/ | جویدن |
عین که اگر به صورت غلیظ و حلقی مشاله عربی تلفظ شود با /'/ نمایش داده می شود: بیعار /bé'ār/ و گرنه همان /a/ خواهد بود.